Cztery elementy odporności psychicznej

Zaproponowany przez Petera Clougha i Keitha Earlea model odporności psychicznej opisuje cztery elementy, które determinują indywidualną odporność psychiczną. Te elementy to kontrola (ang. control), zaangażowanie (ang. commitment), reakcja na wyzwania (ang. challenge) oraz pewność siebie (ang. confidence).

Kontrola (Control)

Kontrola rozumiana jest jako to zakres, w którym osoba czuje, że steruje swoim życiem, jest to w pewnym sensie nasze poczucie sprawczości i wpływu na własne życie. Niektóre osoby wierzą, że mogą wywrzeć znaczący wpływ na swoje środowisko. Z drugiej strony są osoby które są przekonane że większość zdarzeń, których są częścią dzieje się poza ich osobistą kontrolą oraz że nie są w stanie wywrzeć jakiegokolwiek wpływu zarówno na samych siebie, jak i na innych. W przypadku kontroli mówimy o jej dwóch wymiarach: kontroli emocji oraz kontroli nad życiem (wspomniane poczucie sprawczości).

Zaangażowanie (Commitment)

To drugi komponent modelu zaproponowanego przez Clough’a i Earle’a. Zaangażowanie jest rozumiane jako umiejętność angażowania się w zadania oraz wytrwałość i konsekwencja w realizacji celów. Poszczególne osoby różnią się pomiędzy sobą umiejętnością koncentrowania się na celach lub realizowanych zadaniach. Niektórzy łatwo się rozpraszają, nudzą lub koncentrują swoją uwagę na innych celach, podczas gdy inni są w stanie łatwiej wytrwać w zamierzeniach, nie zniechęcają się i doprowadzają każdy cel czy zadanie do końca. W przypadku zaangażowania mówimy o jego dwóch komponentach – orientacji na cel oraz orientacji na ukończenia zadania.

Wyzwanie (Challenge)

Trzeci element modelu to wyzwania. Ludzie różnią się swoich podejściach do wyzwań. Niektórzy uważają wyzwania i problemy za szanse, okazje do rozwoju, uczenia się natomiast inni skłaniają się do postrzegania wyzwania jako zagrożenia.

Ten komponent pokazuje w jakim stopniu dana osoba skłonna jest postrzegać wyzwanie jako szansę. Osoby osiągające wysokie wyniki na tej skali mają tendencje do aktywnego wyszukiwania sytuacji umożliwiających samodzielny rozwój, podczas gdy osoby notujące niskie wyniki będą unikać takich sytuacji – ze strachu przed porażką lub niechęci do wysiłku.

W przypadku wyzwań mówimy o dwóch komponentach – podejmowaniu ryzyka oraz uczeniu się z doświadczeń.

Pewność siebie (Confidence)

Ostatni element modelu 4C to pewność siebie. Osoby o wysokiej pewności siebie wierzą w sukces realizowanych zadań, są pewne swoich kompetencji i umiejętności, chętnie biorą na siebie odpowiedzialność, mają wysokie poczucie własnej wartości. Osoby o niskiej pewności siebie nie dość, że są niepewne swoich kwalifikacji to jeszcze mają obawy przed wypowiadaniem się, bronieniem swoich racji. Często się porównują, nie mają zaufania do swojego sposobu działania. W przypadku pewności siebie mówimy zarówno o wierze we własne umiejętności jak i o pewności siebie, śmiałości w relacjach interpersonalnych.

Dlaczego Odporność Psychiczna jest ważna?

Skoro już w definicji autorzy podają, że odporność psychiczna pomaga nam radzić sobie ze stresem, presją i wyzwaniami to warto o niej poważnie pomyśleć. Przecież stresu i nowych wyzwań w naszym życiu nie brakuje, przeciwnie jest ich coraz więcej. Odporność psychiczną można by, wobec tego porównać do parasola, który chroni nas przed deszczem. Tyle, że w przypadku parasola mentalnego tym deszczem są wszelkie przeciwności, problemy niepowodzenia jakich doświadczamy w naszym życiu. Ale nie tylko. Odporność psychiczna przydaje nam się również w chwilach zwątpienia, gdy znajdujemy się na rozdrożu lub czujemy się wypaleni. W takich sytuacjach to nie kompetencje, wykształcenie czy różne kursy, ale właśnie nasza siła mentalna, nasza odporność psychiczna jest nam bardzo potrzebna. To ona jest brakującym ogniwem, szczególnie w momentach, gdy żadne intelektualne sposoby nie są wstanie pchnąć nas do przodu, kiedy zamieramy i czujemy, że tracimy kontrolę nad naszym życiem.

Na co jeszcze wpływa odporność psychiczna? Badania potwierdzają jej znaczący wpływ na efektywność osobistą, przyjmowanie pozytywnych wzorców zachowań i pozytywne nastawienie do życia, optymizm, ale również motywację czy choćby aspiracje.

Możemy więc stwierdzić, że odporność psychiczna jest ważna i odgrywa też znaczącą rolę w naszym życiu.

Pomiędzy odpornością a wrażliwością

Z jednej strony mówmy o osobach odpornych psychicznie, a z drugiej o wrażliwości psychicznej. Tak jak pisałam wyżej osoby psychicznie wrażliwe to ludzie którzy przede wszystkim ponoszą duże koszty emocjonalne życia czyli innymi słowy odchorowują to co im się w życiu przydarza.

Możemy znowu się posłużyć pewną metaforą. Otóż ludzie odporni psychicznie mają wokół siebie taką ochronną barierę, kulę. Dzięki tej ochronie wszystko to co przeżywają nie dotyka ich bezpośrednio tylko jest zatrzymywana przez tą barierę, dzięki czemu mogą zachować odpowiednią perspektywę i dystans do przeżywanych sytuacji i zdarzeń. Osoby, które są wrażliwe psychicznie albo nie mają takiej ochrony albo jest ona bardzo popękana, wobec tego wszystkie zdarzenia dotykają ich bezpośrednio i bardzo mocno, co sprawia, że ponoszą duże koszty emocjonalne wszystkiego co im się w życiu przytrafia.

Może być też tak, że są takie aspekty naszego życia lub sytuacje w których radzimy sobie lepiej, a w innych gorzej. To zapewne oznacza, że nasza odporność psychiczna jest na średnim poziomie lub że w pewnych obszarach które odpowiadają za naszą odporność psychiczną radzimy sobie lepiej a w innych gorzej. Jak wygląda nasz kula ochronna? Ma takie obszary, które są jednolite i nie popękana i to w nich radzimy sobie znakomicie, ale ma też takie w których radzimy sobie gorzej i to są te pęknięcia i obszary wrażliwe.

No dobrze, a co, jeśli dojdziemy do wniosków, że mamy tych pęknięć za dużo? Dobra wiadomość jest taka, że nad odpornością psychiczną można pracować, można ją rozwijać.

Rozwijanie odporności psychicznej

Odporność psychiczna determinuje nasz sposób myślenia, który to ma wpływ na nasze odczucia i zachowanie. Stąd jakakolwiek praca nad rozwojem Odporności Psychicznej zaczyna się od naszego nastawienia wobec otaczającej nas rzeczywistości. Zmieniając nasze nastawienie, zmieniamy nasz stosunek do danego wydarzenia/sytuacji co w konsekwencji determinuje nasze zachowanie.

Jedną z kluczowych kwestii jest ‘czy zmieniamy indywidualną odporność psychiczną czy też po prostu wyposażamy kogoś w narzędzia i techniki, które umożliwiają im zachowywanie się jako osoba odporna psychicznie’.

Każdy z nas jest obdarzony pewną siłą i odpornością psychiczną. Jeżeli podejmiemy taką decyzję, możemy nad nią pracować, wzmacniać ją i rozwijać. O ile jesteśmy gotowi wyjść poza swoją sferę komfortu, czyli zechcemy spróbować zrobić coś inaczej niż dotychczas. Również ludzie o wrażliwej psychice mogą z powodzeniem stosować odpowiednie narzędzia i techniki, aby lepiej sobie radzić w życiu.

W procesie wzmacniania odporności psychicznej ważnych jest kilka czynników:

• Samoświadomość – czemu zachowuję się w określony sposób?
• Dobrze nakierowana interwencja – co mogę zrobić, co powinienem zrobić?
• Celowa praktyka – robienie czegoś innego, aż stanie się to nawykiem
• Sprawdzanie – czy teraz jestem bardziej efektywny i bardziej lubię moje życie/pracę/siebie, czy idę w dobrym kierunku?

Punktem wyjścia powinna być dokładna i realistyczna ocena indywidualnej odporności psychicznej i potencjalnych potrzeb rozwojowych. W tym celu można wykorzystać kwestionariusz MTQ Plus, który dokładnie zbada poziom naszej odporności we wszystkich jej wymiarach, ewentualnie można na początek samemu zadać sobie pytania i zastanowić się w jakich obszarach związanych z odpornością psychiczną potrzebuję zmiany, wzmocnienia.

Obszar związany z kontrolą:

· Czy czuję, że mam wpływ na swoje życie?

· Czy potrafię brać sprawy w swoje ręce i radzić sobie z przeciwnościami?

· Czy potrafię delegować i dzielić się zadaniami?

· Czy odróżniam to na co kontroluję i co zależy w 100% ode mnie od tego na co mam tylko wpływ?

· Czy umiem kontrolować swoje emocje?

· Czy łatwo mnie wyprowadzić równowagi?

· W jakich sytuacjach to się dzieje?

Zaangażowanie:

· Czy potrafię wyznaczać sobie cele i planować swoje działania?

· Czy jestem konsekwentny i zdeterminowany do tego aby realizować swoje cele i zamierzenia?

· Czy łatwo się poddaje i zniechęcam?

· W jakich sytuacjach to ma miejsce?

· Czy potrafię odpuścić, kiedy działania nie mają już sensu?

Wyzwania:

· Czy lubię wyzwania i zmianę?

· Czy zmiana jest dla mnie okazją do rozwoju?

· Czy potrafię wyciągać wnioski z tego co mi się przydarza?

· Czy porażka jest dla mnie lekcją na przyszłość czy raczej mnie zniechęca do kolejnych prób?

· W jakich sytuacjach chce mi się próbować a kiedy nawet nie ruszam się z miejsca?

Pewność siebie:

· Czy wierzysz w siebie?

· Czujesz, że posiadasz wiedzę i doświadczenie, żeby robić to co robisz?

· Czy w gronie innych osób czujesz się pewny? Nie boisz się zabierać głosu i walczyć o swoje?

· Czy są sytuacje w których czujesz się onieśmielony?

· Jakie to są sytuacje?

Jeżeli już zadałeś sobie te pytania i znasz odpowiedzi to można się zacząć zastanawiać co możemy zrobić. Dobra wiadomość jest też taka, że sama świadomość naszej odporności psychicznej już jest krokiem do zrozumienia i akceptacji samego siebie, a w konsekwencji do wzmocnienia swojej bariery ochronnej.